Tyczeniem lokalizacyjnym nazywamy zbiór czynności pomiarowych, których celem jest wskazanie na danym obszarze lub realizowanym obiekcie budowlanym punktów, które mają założone położenie w przyjętym układzie odniesienia (na podstawie Dz.U. 2011 nr 263 poz. 1572). Ma ono zapewnić zgodne z projektem, właściwe usytuowanie danego obiektu względem innych na danym obszarze.
Żeby zlokalizować obiekt w danym miejscu, należy określić położenie wybranego punktu obiektu oraz kierunku do kolejnego punktu danego obiektu. Punkt ten nosi nazwę punktu głównego, a kierunek – kierunku głównego. Najczęściej są one punktem przecięcia się dwóch nadrzędnych osi danego obiektu oraz kierunek jednej z nich.
Zanim geodeta wytyczy obiekt, musi dokonać geodezyjnego opracowania projektu. Składa się na niego: sprawdzenie zgodności wymiarów i geometryczności danego obiektu oraz to, czy nie koliduje on z już istniejącymi na tym obszarze. Następnie należy obliczyć elementy tyczenia oraz stworzyć wykaz elementów kontrolnych. W ten sposób powstaje szkic dokumentacyjny, który jest podstawą do wykonania tyczenia lokalizującego
Można wyróżnić metody tyczenia lokalizującego:
- metoda biegunowa;
- metoda wcięcia kątowego w przód;
- metoda przecięć;
- metoda trygonometryczna;
- metoda ortogonalna.
Metoda biegunowa polega na odłożeniu odległości „L” wzdłuż kierunku, który wyznacza się przez odłożenie kąta “α” od prostej odniesienia (stanowisko – punkt osnowy realizacyjnej). Na dokładność tego pomiaru wpływają następujące czynniki:
- niedokładne wyznaczenie stanowiska;
- niedokładność osnowy;
- niedokładne czynności tyczenia, odłożenia kąta, odłożenia długości i centrowania instrumentu;
- niedokładność utrwalenia punktu.
Kolejna metoda wcięcia kątowego w przód, polega na odłożeniu z dwóch punktów A i B o znanych współrzędnych kątów wcinających α i β obliczonych ze współrzędnych. W metodzie przecięć określa się cztery punkty, które wyznaczają dwie proste przecinające się w tyczonym punkcie. Metoda trygonometryczna jest niezastąpiona, gdy wymagana jest wysoka pewność tyczenia i dokładność. Polega ona najpierw na wyznaczeniu położenia punktu tycznego, a następnie na pomiarze kątów i odległości w trójkącie, na który składa się tyczony punkt i dwa pozostałe punkty osnowy. Na bazie pomierzonych kątów, długości i współrzędne punktów osnowy poprzez wyrównanie oblicza się współrzędne wyznaczonego punktu. Następnie wprowadzając poprawki zmienia się jego położenie w zgodzie z projektowanym. W metodzie ortogonalnej odmierza się wzdłuż znanego boku odciętych i wyznaczaniu w ten sposób określonych miejscach kierunków prostopadłych i odmierzaniu na nich rzędnych.
Do tyczenia lokalizującego używa się dalmierzy elektronicznych ze statywem lub teodolitów, gwoździ, młotka oraz ruletki i palików drewnianych.
Każdy obiekt powinien być wyznaczony w ten sposób, by spełniał jednocześnie dokładność zewnętrzną (dokładność lokalizacji danego obiektu względem obiektu odniesienia i sąsiednich obiektów) oraz dokładność wewnętrzną (czyli wzajemne rozmieszczenie danych obiektów względem siebie).