Termin geodezja oznacza naukę zajmującą się pomiarami Ziemi w małej i dużej skali. Takie ujęcie definicyjne funkcjonuje w Polsce od XX wieku. Wcześniej geodezja związana była z pomiarem gruntów i wytyczaniem powierzchni miasta. Zajmowali się nią żerdnicy królewscy, o których informacje pochodzą z przełomu XII i XIII wieku. Nazwa – żerdnicy – wzięła się od prostych narzędzi (żerdzie, sznury, kije), jakimi posługiwali się oni podczas wykonywania swoich prac.

Żerdnicy królewscy zostali przekształceni w podkomorzych, których zadaniem było kontrolowanie dóbr królewskich i zastępowanie wojewodów. Pełnili oni bardzo ważną funkcję, ponieważ rozstrzygali spory graniczne.

stary geodeta

Koniec XIII wieku przyniósł utworzenie nowego stanowiska – podkomorzy królewski. Osoba pełniąca taką funkcję odpowiedzialna była za rozstrzyganie sporów granicznych, klasyfikację gruntów, a także szacowanie wartości nieruchomości. W XIV wieku była to już szlachecka instytucja samorządowa, a funkcję podkomorzego królewskiego piastowało się dożywotnio.

W średniowieczu została przeprowadzona wielka reforma rolna, która spowodowała pomieszanie i podzielenie gruntów na łany oraz zamianę czynszów na kwoty pieniężne. Wprowadzono jednolitą miarę powierzchni – włókę, a także przebudowano stare wsie i wytyczono nowe. Pomiarów dokonali miernicy będący na usługach króla.

Rozwój szkolnictwa i powstawanie pierwszych geodezyjnych podręczników spowodowały, że wykonywane plany były coraz bardziej precyzyjne. W XVII wieku na Akademii Krakowskiej została utworzona pierwsza katedra geodezji, której absolwenci otrzymywali tytuł – geometry królewskiego. Pod koniec XVII wieku geometra królewski stał się uprzywilejowanym, prestiżowym, wolnym zawodem. Ponadto geometra nie musiał pochodzić z rodziny szlacheckiej. Warto wspomnieć, że w tym samym czasie zostało wynalezionych wiele nowych przyrządów mierniczych tj. podziałka transwersalna oraz luneta.

Po rozbiorach Polski, ówcześni geodeci zostali wcieleni do trzech urzędów państw zaborczych. W Prusach, Austrii i Rosji pomiary prowadzone były według innych reguł. Prusy i Austria, na zagarniętych ziemiach stosowała swoje regulacje. Podczas gdy Rosja zlikwidowała wolny zawód geometry, lecz zostawiła podkomorzego. Taka sytuacja doprowadziła do generalnego chaosu w dokumentach projektowych. Skutkowało to, że po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, jednostki miar i map, a także system pomiarów cechowały się duża niespójnością.

W roku 1925 została wprowadzona ustawa o mierniczych przysięgłych, która regulowała i porządkowała nieścisłości będące wynikiem „geodezyjnych” regulacji rozbiorowych. Ustawa określała warunki, jakie miał spełniać kandydat na mierniczego. Warto nadmienić, że nadawanie tytułu, a także kontrola nad mierniczym przysięgłym znajdowały się w kompetencji wojewody. Mierniczy stał się wyłącznym wykonawcą wszelkich prac pomiarowych, a jego mapy i plany stanowiły dokumenty urzędowe.

Podczas Zjazdu Mierniczych Przysięgłych w 1929 roku postulowano o utworzenie samorządowej izby mierniczej. Ponadto zgromadzeni wnioskowali o dopuszczanie do zawodu mierniczego przysięgłego, wyłącznie absolwentów uczelni wyższych.

Okres międzywojenny owocował w liczne zmiany w obszarze rozwoju geodezji. Przeprowadzono regulację przepisów pomiarowych, na potrzebę ewidencjonowania dróg i budynków wykorzystano zdjęcia lotnicze na szeroką skalę. Brakowało jednak jednego urzędu scalającego i koordynującego prace wszystkich geodetów. Sytuacja ta uległa zmianie, kiedy w roku 1945 został powołany Główny Urząd Pomiarów Kraju, którego priorytetowym celem było dokonanie ujednolicenia mapy gospodarczej Polski. Należy podkreślić, że w tym czasie wszystkie działania GUPK (np. otwieranie prywatnych biur mierniczych, utworzenie państwowej Komisji Egzaminacyjnej) były podporządkowane odbudowie kraju.

PRL nie sprzyjał rozwojowi prywatnego geodezyjnego biznesu. Dekretem z dnia 24 kwietnia 1952 roku, o państwowej służbie geodezyjnej i kartograficznej, zlikwidowano ostatnie prywatne biuro miernicze. Geodezja i kartografia zostały podzielone na trzy resorty: Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, Centralny Urząd Geodezji i Kartografii, a także Ministerstwo Rolnictwa. Zmiany te spowodowały, że jedynie osoby pracujące w powyższych instytucjach/urzędach, posiadające wpisy w rejestrze geodetów i kartografów mogły wykonywać zawód.

Rok 1989 przyniósł możliwość ponownego otwierania prywatnych biur geodezyjnych. Tego samego roku weszła w życie ustawa „Prawo geodezyjne i kartograficzne”. Uprawnienia nadawały komisje, przez co znacznie spadł poziom wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu geodety. W roku 2003 wprowadzono zmianę i przeniesiono zdawanie egzaminu do GUGIK w Warszawie. Skład komisji i forma testu, uległy zmianie.

Historia geodezji w Polsce

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *